Самолёт ҳалокатидан омон қолган югославиялик стюардесса, катта урушнинг кичик қаҳрамони — Оди Mёрфи ва Австралияда юз берган “ром исёни”. Кун хронологиясида 26 январь

26 январь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан 10 минг метр баландликдан қулаган самолётдан омон қолган югославиялик стюардесса, Катта урушнинг кичик қаҳрамони — Оди Mёрфи ҳамда Австралияда ромга қўйилган тақиқ сабаб келиб чиққан исёнга оид фактлар ўрин олган.

Самолёт ҳалокатидан омон қолган стюардесса

1972 йил 26 январь куни югославиялик стюардесса Весна Вулович 10 160 метр баландликдан тушиб кетиб, омон қолганди. У максимал баландликдан сакраб, тирик қолган инсон сифатида Гиннеснинг рекордлар китобига ҳам киритилган.

Стюардесса учган самолёт ҳавода портлаб, икки қисмга бўлиниб кетган. Весна Вулович мазкур ҳалокатда омон қолган ягона инсон ҳисобланади. Бунга эса бахтли тасодифлар занжири ёрдам берган. Умуман олганда қизнинг парвозини ўзи тасодифан рўй берган.

Гап шундаки, Весна Вулович эмас, балки унинг адаши учиши керак эди. Бироқ компанияда хатолик юз берган ва бортга стюардессалик курсини охирига қадар якунлашга ҳам улгурмаган Вулович юборилган. “Парвозлар рўйхатига жавоб берадиган инсон чалкашиб кетган. Мен ва бошқа бир стюардессанинг исми ҳам Весна эди. Шу сабабли у Весна Николич ўрнига, Весна Вулович деб ёзиб юборган. Авиаҳалокатдан кейин Николич ишдан бўшаб кетган: у умри давомида бошқа ҳеч қачон парвоз қилмаган”, — деганди Вулович ўз интервьюсида.

Кўнгилсиз ҳодиса 1972 йил 26 январь куни рўй берган. Самолёт ҳавога кўтарилганидан 46 дақиқа ўтиб, ҳаво кемаси Чехословакия ҳудудидаги тоғли масканлар устидан учиб ўтаётганида содир бўлган. Douglas DC-9 авиалайнери янги, учувчилар эса мутлақ соғлом эди. Тергов давомида хорватиялик ултраўнглар гуруҳидан шубҳа остига олинган.

Самолёт иккига бўлиниб кетиб, катта ҳудудга сочилиб кетганди. 28 нафар экипаж аъзосидан фақат 22 ёшли стюардесса омон қолган. У Чехословакия ҳудудига келиб тушганди. Йиқилиш давомида унинг бош чаноғи, оёғи, қовурғаси ва учта умуртқа суяги синган. Уни ҳалокатдан кўп ўтмай Бруно Хонке исмли ўрмон ходими топиб олган ва бу қизнинг ҳаётини сақлаб қолган. Маълум бўлишича, Хонке ҳарбий шифокор бўлиб ишлаган ва Иккинчи жаҳон уруши даврида катта тажриба оширган. Бруно қутқарувчилар етиб келгунга қадар биринчи ёрдамни кўрсатган.

“Бруно мени топиб олиб, юрагим ураётганини аниқлаган ва биринчи ёрдамни кўрсатган. У барчасини тўғри бажарган, масалан, умуртқам синганини билиб, танамни қимирлатмаган”, — дейди Весна Вулович.

Парвоз олдидан қиз ўзини яхши ҳис қилган ва ҳалокат рўй бериши мумкинлигини ҳаёлига ҳам келтирмаган. Бироқ стюардессанинг эслашича, учувчилар игна устида ўтиргандек, ўзларини ёмон ҳис қилган. Худдики нимадир рўй беришини сезган.

Тергов ҳайратланарли омон қолиш жараёнини босқичма-босқич тиклаб чиққан. Вуловичнинг ўзи нима содир бўлганини эслай ҳам олмайди. У ҳушини йўқотган, ёдида қолгани ҳалокат вақтида йўловчилар салонида хизмат кўрсаётган бўлган.

Тергов хулосасида келтирилишича, стюардессани егуликлар ортилган аравача сиқиб қўйгани боис, уни бошқа йўловчилар каби самолётдан улоқтириб юбормаган. Қиз энг хавфсиз жой — фюзеляж ўртасида бўлган. Фюзеляж қорга бурканган қалин ўрмонга келиб қулаган ва бу ўз навбатида қулашни юмшатган.

Қизнинг ҳушини йўқотиши — уни ҳаводаги ўлимдан қутқариб қолган. Юқори баландликда кислород кам бўлади ва аксарият одамлар юрак ёрилишида дарҳол вафот этади. Веснанинг эса қон босими паст бўлгани сабаб ҳушини йўқотиши тезкор ўлимдан асраб қолган.

Даволаниш жараёни узоқ ва оғир давом этган. Весна 1 йилу 4 ой шифохонада ётган. Дастлабки 10 ой давомида у қимирлай ҳам олмаган, унинг танасини пастки қисми фалажланган эди. Шифокорлар қиз бошқа ҳеч қачон юра олмаслигини айтган. Аммо Весна жуда қатъиятли эди, фожиадан 4,5 йил ўтгач, қиз яна юришни ўрганган.

У бутунлай соғайиб кетишга муваффақ бўлади. Весна Вулович соғайганидан кейин компанияга ишга қайтган. Аммо бу сафар унга бортга кўтарилиш талаб этилмайдиган, бошқа лавозим беришган. Қиз бошидан ўтказган ҳодиса ёмон таассурот юзага келтириши мумкинлигидан авиакомпания хавотирланган.

Қиз ҳалокатдан беш йил ўтиб турмушга чиққан. Бироқ жуфтлик фарзандли бўлмаган ва 15 йилдан кейин ажрашиб кетган. Весна кексайганида деярли парвоз қилмаган. Унинг сўзларига кўра, бунинг учун пули етмаган. Нафақаси 400 доллар бўлса, унинг ярми квартира тўлови учун кетган. Весна Вулович 2016 йили 66 ёшида вафот этган.  

Катта урушнинг кичик қаҳрамони — Оди Mёрфи

1945 йил 26 январь куни америкалик Оди Mёрфи жанг майдонида фашистларга қарши ёлғиз ўзи қолиб, артиллерия кучлари зарба берадиган нишонларни мувофиқлаштириб турган ва омон қолган. Мазкур жасорати учун у АҚШдаг энг юксак муфокот — “Шон-шараф” медали билан тақдирланганди.

Оди Леон Mёрфи 1925 йил 20 июнда ижарага олинган ерда фермерлик билан шуғулланувчи оилада дунёга келган. Оила катта эди — чақалоқлигида ўлиб кетган икки нафар болани ҳисобга олмаганда тўққиз нафар фарзанд бўлган. Буюк депрессия вақтида Техасда яшаш эса осон эмасди.

Натижада оиланинг отаси қийинчиликларга чидай олмаган ва 1939 йилда номаълум йўналишда чиқиб кетиб, қайтиб келмаган. Ёлғиз она рўзғорни тебрата бошлаган, аммо кўп ўтмай касаллик уни ҳам олиб кетган. 1941 йилда Оди Mёрфи ҳали 16 ёшга тўлмасидан етимга айланган. Болаларнинг энг кичик уч нафари етимхонага топширилган.

Японлар Пёрл-Харборга ҳужум уюштириб, АҚШ Иккинчи жаҳон урушига қўшилганида Mёрфи жанг қилишга қарор қилган. Катта опаси Коррина Одига туғилганлик гувоҳномасидаги санани ўзгартиришга ёрдам берган. Сохта ҳужжатлар бўйича Mёрфи 1924 йилда туғилган. Бироқ ёш бола кўринишига эга йигит билан суҳбатлашган денгиз пиёдаси ходимлари уни хизматга қабул қилишдан бош тортган. Бунга йигитнинг вазни жуда енгил экани сабаб қилиб кўрсатилган: номзоднинг бўйи 166 сантиметр бўлсада, оғирлиги 50 килограмдан ошмас эди. Шунда Mёрфи десантчилар бўлинмасига тушишга уринган: у вақтда янги қўшин турлари катта обрўга эга бўлмаган, аммо бу ерда ҳам уни қабул қилишмаган. Охир-оқибат Mёрфи пиёдалар сафига ёзилишга қарор қилган, бироқ командирлар уни ошхонага, почтага, қисқаси урушнинг қайноқ нуқталаридан четга юборган. Mёрфи фронтда хизмат қилган ҳақиқий аскар бўлишни истарди.

1943 йил февралда Mёрфининг полка 3-пиёдалар дивизияси таркибида Шимолий Африкага боради. Улар етиб боргунча Тунис фронтидаги уруш якунланиб бўлган боис аскарлар унда қатнашиш ҳам улгурмаган. Юзага келган вазиятда Mёрфи ҳамда унинг хизматдошлари Сицилияга жўнатилган. Сентябрь ойида дивизия Италияга йўл олган. Аскарлар взводи кичик тўқнашувларнинг бирида немис асирларини қўлга киритади.

Шундан кейин ҳарбийлар орасида тарқалган безгак уларни бирин-кетин олиб кета бошлаган. Госпиталдан қайтган Mёрфи Ансиода жойлашган ротасида 34 кишигина қолганини кўрган. Узоқ давом этган жанглардан кейин 3-дивизия 1944 йил 15 август тонгида Франция жанубига юборилган. Бу вақтга келиб Mёрфи взвод сержанти лавозимига кўтарилган эди. Олдинги операциялар билан таққослаганда қирғоқда қаршилик рўй бермаган.

Жангларнинг бирида Mёрфи кутилмаганда икки нафар немис аскарига дуч келиб қолади ва улар ўйланиб қолганидан фойдаланиб, фашистларни отиб ташлайди. Кейин у ерда ётган қўл пулемётини олиб, даштдаги немислар маконига ўқ уза бошлаган. Бир соат давом этган жангда у саккиз нафар немисни ўлдирган, уч нафарини яралаган ва 11 кишини асирга олган.

1944 йил 14 октябрь куни Mёрфи иккинчи лейтенант лавозимига қадар кўтарилган. 26 октябрда эса уни снайпер чап сонидан яралаган. Бунга жавобан у снайпернинг ўзини отиб ташлаган. 1945 йил январда 3-дивизия немисларнинг қаршилиги, совуқ ва тизза бўйи қорга қарамай, Рейнга етиб борган. 26 январь куни соат 14:00 ларда немислар — олтита танк ва 200 га яқин пиёда билан ўрмондан чиқиб, Mёрфи ротаси жойлашган позицияга ҳужум бошлаган. Бу ерда Mёрфи ягона офицер эди: қолганлар ҳалок бўлган.

Жанг гувоҳларинигн сўзларига кўра, Оди Mёрфи ротасига (18 киши) чекинишни буюриб, ўзи дала телефони билан артиллерия қуроллари берадиган зарба нуқталарини мувофиқлаштириб турган. Mёрфи бир соатга яқин немислар ҳужумини ёлғиз ўзи қайтариб турган. Жанг давомида ундан телефон орқали бир неча бор тирик ёки ўлганини аниқлаштиришган.

Икки йиллик мунтазам урушдан кейин Оди Mёрфи яна тинч замонда яшашга ўрганган. Ақл бовар қилмас жасоратлари учун у кўплаб мукофотларни қўлга киритган — Франция ва Бельгия давлатлари томонидан тақдирланган.

1971 йилда Оди Mёрфи учган самолёт қояга бориб урилган, у 46 ёшда эди. Унинг номига Техасдаги ветеранлар госпитали номланган.

Австралияда ромга қўйилган тақиқ ортидан келиб чиққан исён

1808 йилда Австралияда “ром исёни” содир бўлганди, у яшил қитъадаги ягона суюқлик ҳайдаш идишининг йўқ қилиниши сабаб келиб чиққан.

ХIX аср бошларида Янги Жанубий Уэлс дея номланган Австралия Британиянинг ёш колонияси эди. Олис қитъада аҳолини кўпайтириш зарурати инглизлар Америкага мустақиллик урушида мағлуб бўлгани ва энди АҚШга маҳкумларни жўната олмаслигидан пайдо бўлган.

“1788 йил 26 январь кни Буюк Британиянинг Биринчи флотига қарашли 11 та кема Сидней бандаргоҳига етиб келган ва қирғоққа илк фуқароларини туширган. Булар маҳбуслар эди”, — дейди Россия Фанлар академияси Шарқшунослик институте ходими Дмитрий Кочетков.

Янги Жанубий Уэлс давлат ичидаги давлат эди. Колония узоқда жойлашгани боис унинг ўз қонунлари, иқтисодиёти ва ҳатта валютаси — ром бўлган. Британия валютасининг Австралияга барқарор етиб келишини таъминлаш қийин эди ва унинг ўрнига муқобилини топиш зарурати юзага келганди.

Суюқ валюта пуллар ўрнига энг яхши муқобил эди. Спиртли ичимлик иссиқда бузилмаган ва унга талаб юқори бўлган. Бироқ энг муҳими — колонияда ягона суюқлик ҳайдайдиган қурилма бўлиб, ичимлик сифати кафолатланар, бошқа томондан инflyация ҳимояланган эди.

Янги Жанубий Уэлсда ромни озиқ-овқат маҳсулотларига, кийим-кечак ва ҳатто бошпанага алмаштириш мумкин эди. Ягона суюқлик ҳайдаш ускунасининг эгаси ақл бовар қилмас даражада бойиб кетгани, кологниянинг том маънода раҳбарига айлангани бежиз эмас. Бўлажак Австралиядаги бош самогончи Британия армияси полкининг қўмондони капитан Жон МакАртур эди.

Қитъадаги барча ҳарбийлар ром ишлаб чиқариш ва унинг савдосига аралашиб қолган. Шу боисдан колониядаги ягона ҳарбий куч “ром қироли” МакАртур тарафида эди. Алкогол-иқтисодий барқарорлик янги губернатор Уилям Блай келгунига қадар давом этган.

1789 йилда Буюк Британия бош вазири Уилям Питтнинг ёрдами билан “Баунти” кемасининг сафари ташкил этилган. Унинг мақсади Таитидан нон дарахти кўчатларини Кариб денгизидаги инглиз колониясига етказиш эди. Бунинг учун капитан Уилям Блай бошчилигидаги “Баунти” йўлга чиққан. Капитан тажрибали денгизчи ва қаттиққўл командир сифатида ном чиқарганди. Қайтишда у кемада капитан ёрдамчиси Флетчер Кристиан томонидан исён юзага келган. Блайни унга содиқ бўлган матрослар билан бирга қайиққа ўтирғизиб, очиқ денгизда қолдиришган. Кичик жамоа Тиморга, Европанинг энг яқин колониясига қадар улкан йўлни босиб ўтган. Эркаклар қарийб 6,7 минг километрни харита ва компассиз босиб ўтган.

“Баунти”дан кейин Блай яна бир, бироқ бу сафар Таитидаги муваффақиятли экспедицияга йўл олади. Британияга қайтгач эса уни Янги Жанубий Уэлс губернатори лавозимига тайинлов кутиб турган. Блай Австралияга етиб келгач, колониянинг бутун иқтисодиёти ромга боғлиқлигини кўриб, бунга барҳам беришга қарор қилган. Суюқ валютадан фойдаланишга қўйилган тақиқ маҳаллий аҳоли орасида қаттиқ норозилик келтириб чиқарган, чунки ром иқтисодиётнинг муқобили йўқ эди. Funт стерлинглар оддий одамлар тугул, губернаторда ҳам бўлмаган. 1808 йилда вазият кескинлашганида Уилям Блят қатъий чоралар кўришга ўтган. У Жон МакАртурни ҳибсга олиш ва унинг суюқлик ҳайдаш ускунасини бузиб ташлашни буюрган.

Колония аҳолиси “ром корпуси” деб атаган Жон МакАртур полка ўз командири, шунингдек, мунтазам даромад манбаидан ажралишни истамаган. Янги Жанубий Уэлсда қўзғалон бошланган. Аскарлар МакАртурни озод этиб, губернаторнинг қароргоҳи томон йўл олган. Исёнчилардан қўрқиб кароват остига беркиниб олган Блай қўлга олиниб, Тасманияга етказилган.

Блайнинг ҳибсга олинишидан кейин Янги Жанубий Уэлс яна суюқ валютадан фойдаланишга ўтган. Ром корпуси командири Жон МакАртур истеъфо бериб, оддий бизнесменга айланган. “Ром исёни”дан икки йил ўтиб, колонияга 73-Shotланд полки билан бирга янги губернатор Лахлан Маккуори етиб келган. Ром корпуси Лондонга қайтарилиб, у ерда тарқатиб юборилган.

Уилям Блай эса ҳибсдан озод этилган ва у Англияга қайтарилган — бу ерда денгизчининг лавозими кўтарилиб, Қироллик флоти вице-адмирали этиб тайинланган. Жон МакАртур суд қилинган, аммо унга енгилроқ жазо берилган — собиқ капитаннинг Янги Жанубий Уэлс жамоат ишларида иштирок этиши тақиқланган.

“Кун хронологияси” лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.